Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Pleszewie
w świetle dokumentów archiwalnych i nie tylko
W berlinskim archiwum (Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz) znajduje się cieniutka teczka, zawierająca siedem dokumentów z ministerstwa spraw wewnętrznych byłego państwa Prus. Dotyczy ona bractwa kurkowego w Pleszewie i obejmuje lata 1857/61. Jest to korespondencja, którą prowadziło bractwo pleszewskie z pruskimi urzędami w sprawie zatwierdzenia statutu i nadania bractwu osobowości prawnej. W ten sposób udokumentowano krótki epizod, bo zaledwie cztery lata z historii bractwa.
Zarząd Bractwa Strzeleckiego w Pleszewie.
Poszyt zawiera wniosek bractwa z Pleszewa z dnia 12 kwietnia 1857 roku, składający się z czterech stron i podpisany przez pięciu jego członków – zapewne zarządu. Na dokumencie widnieją nazwiska: Ruedenburg, Vormek (?), Gottwald, A. Joseph i Nagell (patrz kopia obok). Wniosek skierowany jest do monarchy: „Do Najłaskiewszego Króla i Pana„. Zawiera prośbę o potwierdzenie załączonego do wniosku statutu i nadanie osobowości prawnej bractwu w celu nabycia nieruchomości, kapitału, hipotek i innych praw, by bractwo jako korporacja mogło je nabywać, administrować i sprzedawać. Dodano jeszcze, że bractwo istnieje od ośmiu lat.
Podanie trafiło, zapewne poprzez urząd starostwa powiatowego, najpierw do rządu rejencji poznańskiej, który przedstawił wniosek bractwa z Pleszewa ministrowi spraw wewnętrznych byłego państwa Prus. Rząd w Poznaniu w piśmie z dnia 24 lipca 1857 roku motywuje wniosek dodając, że bractwo pleszewskie zamierza kupić nieruchomość i dlatego wnosi o te prawa. Dalej dowiadujemy się z dokumentu, że bractwo składa się z 53 niemieckojęzycznych członków z prezesem, adwokatem Ruedenburgiem na czele, i że posiada już kilka klejnotów, przyborów i dalej nie opisanych rezerw o wartości 50 talarów oraz kapitał w papierach wartościowych w wysokości 100 talarów.
Następnie gabinet króla zlecił ministrowi spraw wewnętrznych przekazanie zarządowi Bractwa Kurkowego w Pleszewie decyzji odmownej, o czym dowiadujemy się z brudnopisu, zachowanego w aktach, a wystawionego w Berlinie w dniu 19 sierpnia 1857 roku Okazało się bowiem, że według wystawionej opinii rządu w Poznaniu, która w aktach nie jest udokumentowana, dalsze pewne istnienie Kurkowego Bractwa w Pleszewie, będące podstawą do nadania osobowości prawnej, wydaje się być zagrożone.
Po tej porażce bractwo w Pleszewie, prawdopodobnie po czterech latach, postanowiło powtórzyć swój wniosek, o czym dowiadujemy się z opinii rządu w Poznaniu, skierowanej do ministra spraw wewnętrznych w tej sprawie w dniu 20 września 1861 roku Z opinii wynika, że zarząd bractwa swój wniosek motywuje posiadaniem nie tylko majątku w klejnotach itp. o wartości 60 talarów, ale także posiadanym kapitałem w gotówce w wysokości 600 talarów, który pochodzi z oszczędności i dobrowolnych składek, i że członkowie bractwa nabyli wyposażenia i mundrury o wartości 1750 talarów. Poza tym bractwo zakupiło odpowiednią do stworzenia strzelnicy działkę, więc dalsze jego istnienie wydaje się pewne. Ostatecznie uzupełniono statut bracki i w § 6 wpisano na żądanie organów państwowych zobowiązanie bractwa do gotowości utrzymania spokoju i porządku w mieście Pleszew. Ponadto dopisano, że bractwo składa się z jednego członka, mówiącego w języku polskim i 51 członków posługujących się językiem niemieckim, i że miasto Pleszew zamieszkane jest przez ludność mieszaną narodowo.
Wreszcie Bractwo Kurkowe w Pleszewie doczekało się spełnienia swojej prośby. Dnia 12 października 1861 roku król na zamku Babelsberg pod Poczdamem podpisał nadanie osobowości prawnej bractwu. Niemieckojęzyczny oryginał otrzymało zapewne bractwo w Pleszewie. W archiwalnych aktach zachował się jedynie odpis nadania (patrz kopia u góry). Po przetłumaczeniu czytamy: „Na podstawie sprawozdania z dnia 7 października br. nadaję łaskawie Kurkowemu Bractwu Strzeleckiemu w Pleszewie, rejencji poznańskiej, osobowość prawną, potrzebną do nabywania oraz zastawiania nieruchomości i kapitałów„.
Jak widać w tym krótkim epizodzie czterech lat – od 1857 do 1861 roku, udokumentowanym w archiwalnych aktach, Bractwo Kurkowe w Pleszewie już w początkach swojego istnienia prężnie się rozwijało. Powstało w 1848 roku i – założywszy w latach 60-tych XIX wieku własną strzelnicę – urosło w siłę, by po 60 latach istnienia w 1909 roku móc przyjąć zaprzyjaźnione bractwa z okręgu Marchijsko-Poznańskiego Związku Strzeleckiego (patrz medal obok).
W czasach odrodzonej Rzeczypospolitej Polskiej powstały nowe okręgi brackie. Pleszewskie bractwo należało do okręgu ostrowskiego, który regularnie organizował strzelania okręgu o tytuł Króla Okręgu. Jak czytamy w „Orędowniku Ostrowskim” z dnia 22 sierpnia 1930 roku tegoroczne strzelanie okręgu odbyło się w dniach od 10 do 17 sierpnia 1930 roku w Pleszewie. Do okręgu oprócz Ostrowa i Pleszewa należały wtedy bractwa z Jarocina, Kalisza, Koźmina, Krotoszyna, Leszna, Ostrzeszowa i Raszkowa. Prezesem okręgu był wówczas brat Roman Kubicki, najprawdopodobniej z Ostrowa. W niedzielę 17 sierpnia przystąpiono w sali brackiej w Pleszewie do dekoracji Króla i Rycerzy Okręgu. Królem Okręgu A.D. 1930 został Franciszek Andrzejewski z Ostrowa, I – Rycerzem Witold Siwiński z Pleszewa, a II Rycerzem – Franciszek Orlicki, również z Ostrowa. Do bractwa pleszewskiego należeli jeszcze następujący bracia: Radomski, Gauza, Tuczyński, Pyszkowski, Roszak, Dymała, Spychałowicz i Nowicki.
Aleksander Waberski, KBS Babimost
źródło.: GStA PK Berlin, I. HA Rep. 77 Ministerium des Innern, Tit. 1136a, Nr. 338